Encyklopedia Solidarności Skwara Jerzy - Biogramy -

Skwara Jerzy, ur. 12 V 1932 w Łazach k. Zawiercia, zm. 30 X 2012 r. w Katowicach. Ukończył Prywatne Gimnazjum i Liceum Katolickie im. św. Jacka w Katowicach (1950), Absolwent Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Katowicach, Wydz. Finansowy (1954).

1952–1956 członek Stowarzyszenia PAX, 1956–1976 członek Klubu Inteligencji Katolickiej w Warszawie, 1976–1981 członek Polskiego Klubu Inteligencji Katolickiej w Warszawie, 1977­–1989 członek ZBOWiD, 1954­–2012 członek Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich.

1939–1945 mieszkał w Warszawie, młodociany uczestnik Powstania Warszawskiego, ps. „Mały”. Pełnił funkcję kolportera prasy, gońca i łącznika w kompanii kpt. Piotra Umińskiego ps. „Mazur” w Zgrupowaniu mjr. Włodzimierza Zawadzkiego ps. „Bartkiewicz” w obwodzie I w Śródmieściu-Północ. Dyspozycje otrzymywał od mjr. Józefa Skrzypińskiego ps. „Strzęp” (dowódcy żandarmerii powstańczej). 1947–1948 w Katowicach członek nielegalnej organizacji młodzieżowej o nazwie Polskie Siły Demokratyczne. IX 1950–III 1957 sekretarz redakcji i autor tekstów w oddziale redakcji „Słowa Powszechnego” w Katowicach, m. in tekstów w dodatku tygodniowym „Słowo na Śląsku”. 1954–1955 sekretarz Wojewódzkiej Komisji Duchownych i Świeckich Działaczy Katolickich w Opolu. 1956 sekretarz redakcji „Gościa Niedzielnego” (z ramienia PAX). 1954–1957 radny (Komisja Finansowa) Wojewódzkiej Rady Narodowej (z rekomendacji PAX). 1958–1974 inspektor do spraw bezpieczeństwa Śląskiej Gry Liczbowej „Karolinka”. 1958–1969 członek kolegium redakcyjnego miesięcznika „Więź”. 1959–1963 organizator w swoim mieszkaniu nieformalnych spotkań katolickich intelektualistów z redaktorami „Więzi”. 1967 współorganizator Ośrodka Dokumentacji i Studiów Społecznych (ODiSS) w Warszawie. 1969–1984 red. naczelny Wydawnictwa ODiSS. 1969–1984 w redakcji miesięcznika „Chrześcijanin w Świecie”, 1981–1984 red. naczelny. 1961–1976 przedstawiciel handlowy na woj. katowickie w Centrali Wytwórczo-Usługowej „Libella” w Warszawie, 1963–1966 prezes rady nadzorczej, 1966–1970 członek zarządu. 1976–1987 w Społecznym Zjednoczeniu Przemysłowym „Libella”, od 1986 w radzie nadzorczej. 1971 razem z najbliższymi współpracownikami posła Janusza Zabłockiego (m. in. Rudolfem Buchałą) usiłował założyć Klub Inteligencji Katolickiej w Katowicach.

I 1981–1983 członek zarządu Polskiego Związku Katolicko-Społecznego (PZKS), III 1981 wiceprzew. zarządu wojewódzkiego w Katowicach. Od IX 1980 doradca i współpracownik MKR, nast. MKR-KZ „S” w Jastrzębiu Zdroju z rekomendacji bp. H. Bednorza. Jeden z pomysłodawców zorganizowania chrześcijańskich związków zawodowych. XI 1980 współorganizator w Jastrzębiu Zdroju i Bielsku-Białej sympozjów naukowych pt. Związki zawodowe w świetle katolickiej nauki społecznej. X 1980–IV 1981 współorganizator i członek redakcji tygodnika „Nasza Solidarność”. V–XII 1981 red. naczelny tygodnika „Solidarność Jastrzębie” (złożył rezygnację na kilka dni przed wprowadzeniem stanu wojennego). 1980–1981 w Śląskim Centrum Informacji Związkowej przy ODiSS w Katowicach nast. Ośrodku Katolicko-Społecznym Ziemi Śląskiej im. W. Korfantego.

1987–1991 red. naczelny tygodnika „Ład”. Od VIII 1988 członek Towarzystwa Krzewienia Katolickiej Nauki Społecznej w Warszawie, członek zarządu. II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1989 członek założyciel Stronnictwa Pracy, członek Tymczasowego Zarządu Głównego SP.

1989–2012 założyciel i red. nacz. wydawnictwa „Unia” w Katowicach. Wydawca książek z zakresu historii najnowszej, społecznej, politycznej i gospodarczej. Współautor Kroniki 2350 dni wojny i okupacji Lwowa, 1 IX 1939 – 5 II 1946, Katowice 2007, red. pracy zbiorowej Samodzielnie myśleć i wybierać: dzieje Prywatnego Gimnazjum i Liceum św. Jacka w Katowicach 1935–1950, Katowice 2002.

1989 członek pierwszego zarządu okręgu w Katowicach Stowarzyszenia Żołnierzy AK, później ŚZŻAK.

Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1979), Warszawskim Krzyżem Powstańczym (1982), Krzyżem Armii Krajowej.

1961–1976 rozpracowywany przez Wydział III/Wydział IV KW MO w Katowicach w ramach SOS/KE/SO krypt. Odłam/Odłam II. IV 1981–IX 1989 zarejestrowany jako TW ps. Tomasz przez Wydział IV KW MO w Katowicach. W AIPN w Katowicach zachowały się materiały dokumentujące fakt traktowania J. Skwarę przez SB jako TW ps. Tomasz. Dokumenty zostały wytworzone przez por. Jerzego Kopczyńskiego (oficera prowadzącego), który w Raporcie z tzw. rozmowy pozyskaniowej wyjaśnił, że nie pobrał zobowiązania do współpracy „aby nie zniweczyć pozytywnych rezultatów rozmowy” oraz nadał swojemu źródłu informacji pseudonim nie informując go o tym. Według notatek prowadzącego TW Tomasz spotykał się z nim regularnie (średnio co dwa miesiące za wyjątkiem okresów choroby) w latach 1981–1989 i udzielał informacji o działaniach osób z MKR w Jastrzębiu, ODiSS, PZKS oraz inicjatywach posła Janusza Zabłockiego. Ostatnie spotkanie, po którym została sporządzona notatka służbowa, miało się odbyć 10 IX 1989. J. Skwara w rozmowie z autorką biogramu, 15 XI 2010 przyznał, że w 1981 odbywał rozmowy z funkcjonariuszem SB, aby w ten sposób zdobyć lokal na potrzeby chrześcijańskich związków zawodowych. Stanowczo zaprzeczył, że miał jakiekolwiek kontakty z SB po wprowadzeniu stanu wojennego.

Agnieszka Przewłoka

Agnieszka Przewłoka