Radomskie Zakłady Przemysłu Skórzanego Radoskór
Radomskie Zakłady Przemysłu Skórzanego Radoskór, jeden z największych zakładów w regionie radomskim, największy producent obuwia w Polsce. Powstały 1 IV 1959 w wyniku połączenia Radomskich Zakładów Obuwia (upaństwowiona w 1945 przedwojenna fabryka Bata), Radomskich Zakładów Garbarskich, Radomskich Zakładów Wyrobów Rymarskich oraz Skarżyskich Zakładów Obuwia; 1970-1972 wybudowano na osiedlu Gołębiów największą w Europie garbarnię skór miękkich. W 1977 Radoskór zatrudniał ok. 9 tys. osób, produkował 8 mln par butów, z czego na eksport 2,6 mln par.
25 VI 1976 Radoskór był jednym z najważniejszych zakładów, którego pracownicy zaprotestowali przeciwko podwyżkom cen uczestnicząc w demonstracji pod siedzibą KW PZPR; zwolniono kilkadziesiąt osób, w różnych okresach bez pracy pozostawało od 56 do 73 osób; Terenowa Komisja ds. Pracy przywróciła do pracy 26 osób, z których w
II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo.
1977 zostało w zakładzie 8.
W VIII 1980 nie strajkowano. 15 X 1980 poinformowano dyrekcję o powstaniu Tymczasowej KZ „S”, w której skład weszło 15 osób, m.in.: przewodniczący Zbigniew Podlewski, Zbigniew Jaskólski, Czesław Leśniewski, Wiesław Mizerski, Zbigniew Popławski; 14 XII 1980 powołano KZ z przewodniczącym Z. Podlewskim (od 1 IX 1981 z Bronisławem Komadowskim), do „S” w zakładzie należało wówczas blisko 80% zatrudnionych; 12 III 1981 wybrano 18 delegatów na I WZD Regionu Ziemia Radomska, w tym: B. Komadowskiego, W. Mizerskiego (sekretarz MKR Ziemia Radomska), Zdzisława Podkowińskiego; delegatem na I KZD został Henryk Józef Olszewski. 27 III 1981 w zakładzie miał miejsce strajk ostrzegawczy w związku z kryzysem bydgoskim; 3-4 XII 1981 w hali Radoskóru przy ul. Waryńskiego odbyło się posiedzenie Prezydium KKP „S”. 14 XII 1981 podjęto nieudaną próbę strajku; aresztowano Krzysztofa Bińkowskiego, internowano: W. Mizerskiego, Klemensa Samborskiego, B. Komadowskiego, Z. Podkowińskiego, C. Leśniewskiego, późn. K. Bińkowskiego; większość z nich zwolniono z pracy. VI 1982 – 11 II 1989 działała podziemna Zakładowa Komisja Wykonawcza, w składzie: przewodniczący B. Komadowski, Jan Piwowarczyk, Barbara Miśkiewicz, Krystyna Borowska i Kazimierz Wieczorek. Działalność jej polegała m.in. na: zbieraniu składek dla osób skazanych przez kolegia, pomocy materialnej dla rodzin osób internowanych, kolportażu podziemnej prasy („Wolny Robotnik”, „Robotnik”, „Tygodnik Mazowsze”).
11 II 1989 B. Komadowski, J. Piwowarczyk i Zygmunt Pawłowski reaktywowali oficjalnie działalność „S”, po wyborach 1 IX 1989 przewodniczącym został B. Komadowski, z-cą Kazimierz Masiewicz, sekretarzem Irena Moskwa, na delegata na II KZD wybrano B. Komadowskiego. W 1989 w zakładzie gł. na ok. 5 tys. zatrudnionych do „S” należało 2,4 tys. osób, w 1999 – ok. 70% z 1 tys. zatrudnionych. Załamanie eksportu (głównie do ZSRS) i przemiany po 1989 doprowadziły w krótkim czasie do spadku produkcji z 7,7 do 4,9 mln par obuwia w 1990; rosnące zadłużenie spowodowało postawienie zakładu w stan upadłości i jego likwidację w II 1999. Radoskór był patronem klubu RKS Radomiak, miał m.in. halę sportowo-widowiskową, zakładowy żłobek i przedszkole, przychodnię.
Konrad Słowiński|Krzysztof Busse