Olsztyńskie Zakłady Opon Samochodowych Stomil
Olsztyńskie Zakłady Opon Samochodowych Stomil, powołane 1 III 1962 jako przedsiębiorstwo w budowie, X 1964 rozpoczęto budowę na obszarze 45 ha, pierwsze opony wyprodukowano VIII 1967. 28 X 1967 Władysław Gomułka dokonał uroczystego otwarcia fabryki. Największy zakład Warmii i Mazur, produkujący opony do samochodów i traktorów, dętki i ochraniacze, dostawca energii cieplnej dla części Olsztyna, pocz. zatrudniał ok. 1300 pracowników, 1970 – 2650, 1976 – 4450, 1980 – ok. 4800.
Od 1976 wzrost niezadowolenia wśród załogi: pisano petycje, odmawiano przyjmowania premii i nagród oraz domagano się uwzględnienia postulatów ws. wynagrodzeń.
22 VIII 1980 rozpoczął się 3-dniowy strajk, na czele KS stanął Marek Piątek; KS przekształcił się w Komitet Robotniczy, 1 X 1980 w NSZZ, do którego przystąpiło ok. 3 tys. pracowników, zarejestrowany w Sądzie Wojewódzkim w Warszawie. 16 X 1980 w zakładzie niezależnie rozpoczęto tworzenie struktur „S”. 24 X 1980 na spotkanie zakładowe NSZZ przybyli przedstawiciele MKZ Olsztyn: Mirosław Krupiński i Edmund Łukomski oraz Bogdan Borusewicz, 55 delegatów na 68 opowiedziało się za przejściem do „S”. 25 XI 1980 zebranie Zarządu NSZZ „S” w OZOS, wybrano 20-osobowe prezydium z przew. Zbigniewem Przewłockim.
Związek w zakładzie był zaangażowany w protest ws. odwołania i postawienia przed sądem I sekretarza KW PZPR w Olsztynie Edmunda Wojnowskiego, walkę o wolne soboty (24 I 1981 pracy nie podjęło 70 proc. załogi), poprawę bezpieczeństwa i warunków pracy (doprowadzono do likwidacji systemu czterobrygadowego). Członkowie „S” z zakładu brali udział w akcjach protestacyjnych organizowanych przez MKZ i TZR Olsztyn, 10 XII 1980–XII 1981 wydawano „»Solidarność«. Biuletyn Informacyjny NSZZ »Solidarność« w OZOS Stomil w Olsztynie”. W skład ZR Warmińsko-Mazurskiego weszło 4 związkowców z OZOS, w tym 2 do Prezydium (Michał Powroźny od X 1981 był I zastępcą przew. i p.o. przew. ZR, nast. przew. ZR); M. Powroźny i Wiesław Rondomański byli delegatami na I KZD. OZOS wszedł w skład Sieci Organizacji Zakładowych NSZZ „S”.
13 XII 1981 do OZOS przybyło wielu działaczy „S”, w tym spoza zakładu, zredagowano odezwy związkowe, które kolportowano w Olsztynie. Od 14 XII 1981 w zakładzie rozpoczął się strajk ok. 400 pracowników, których późnym wieczorem usunięto z zakładu. 15–17 XII 1981 aresztowano: Z. Przewłockiego, Włodzimierza Romaniuka, Józefa Kociubę i Annę Żurawek, których 6 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1982 skazano w trybie doraźnym na kary pozbawienia wolności od 3 do 4 lat. Internowano 5 pracowników OZOS. W czasie stanu wojennego w zakładzie kolportowano ulotki, organizowano pomoc pieniężną dla zwolnionych pracowników i ich rodzin, pracownicy uczestniczyli w manifestacjach, mszach za Ojczyznę, spotkaniach Duszpasterstwa Ludzi Pracy Duszpasterstwa Ludzi Pracy Duszpasterstwa Ludzi Pracy, struktury kościelne, faktycznie posiadające charakter stowarzyszeń, których celem było wzmocnienie moralne i rozwój duchowy pracujących, a także pobudzenie ich do aktywności w życiu zawodowym i społecznym. Ich działalność nie zawsze była całkowicie jawna. Pierwsze DLP powstały w 1973, szczególny rozkwit tych struktur, często przy współudziale laikatu, nastąpił w okresie stanu wojennego i delegalizacji „S”, co wynikało z bieżących potrzeb – głównie pomocy internowanym działaczom związku, ale także np. potrzeby wspólnotowości czy dalszego samokształcenia po zawieszeniu działalności kursów organizowanych w ramach tzw. Uniwersytetu Latającego. Zazwyczaj opiekunami duszpasterstw byli księża diecezjalni: proboszczowie albo delegowani do tej pracy wikariusze, np. Jerzy Popiełuszko, który od I 1979 pełnił posługę jako duszpasterz średniego personelu medycznego w archidiecezji warszawskiej. Jednym z prężniej działających DLP kierował w parafii św. Maksymiliana w nowohuckich Mistrzejowicach ks. Kazimierz Jancarz, który organizował tam m.in. czwartkowe Msze za Ojczyznę. Z duszpasterstwem tym był związany ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski. Często opiekę nad DLP sprawowali także księża zakonnicy. DLP przede wszystkim pogłębiały świadomość chrześcijańską; ich członkowie poznawali katolicką naukę społeczną, papieskie encykliki, aktualności z życia gospodarczego i społecznego. W ramach DLP organizowano od 1982 Ogólnopolską Pielgrzymkę Ludzi Pracy, która w 3. sobotę i niedzielę IX każdego roku wyruszała (i wyrusza) na Jasną Górę. DLP organizowały pielgrzymki także do innych miejsc kultu religijnego. Choć wszystkie one miały charakter religijny, pozwalały zarazem pracownikom, szczególnie tym zrzeszonym w „S”, na zamanifestowanie jedności i starań w walce o wolność, godność człowieka pracy i prawa pracownicze. Przeciwko DLP protestowały niejednokrotnie władze państwowe, traktując ich działalność jako zagrożenie w sferze wpływu na środowiska robotnicze. DLP prowadziły ponadto działalność samokształceniową, budowały poczucie wspólnoty w kręgu wartości chrześcijańskich, wywierały pozytywny wpływ na życie religijne, społeczne, rodzinne, zawodowe i polityczne. i nieformalnych struktur podziemnych.
Od I 1989 przedstawiciele OZOS brali udział w spotkaniach, które doprowadziły do reaktywacji „S”, wchodząc w skład powołanej 12 II 1989 Międzyzakładowej Komisji Organizacyjnej NSZZ „S” Regionu Warmii i Mazur, przekształconej 13 V 1989 w TZR.
1992 powołano OZOS Stomil Olsztyn SA, XII 1995 Grupa Michelin kupiła pakiet większościowy akcji zakładu, 2001 rozpoczęto produkcję opon pod marką Michelin, I 2005 zmieniono nazwę zakładu na Michelin Polska SA.
Od 22 X 1972 OZOS był zabezpieczany operacyjnie przez sekcję VI Wydz. III KW MO/WUSW w Olsztynie w ramach SO krypt. Opona. Prowadzono też szereg spraw operacyjnych dot. poszczególnych pracowników lub wydarzeń w zakładzie. 1982 do rozpracowania pracowników OZOS było zarejestrowanych 49 TW i KO.