Centrum Obywatelskich Inicjatyw Ustawodawczych „S”
Centrum Obywatelskich Inicjatyw Ustawodawczych „S”, powstało w I 1981 w z inicjatywy środowisk prawniczych zaangażowanych w próbę zreformowania komunistycznego prawodawstwa oraz dyskusji nad stanem praworządności. Kluczową rolę odegrało środowisko prawników z Krakowa.
W końcu 1980 powstała KKK „S” Pracowników Wymiaru Sprawiedliwości z siedzibą w Gdańsku. Działali w niej z Krakowa: sędzia Kazimierz Barczyk i Włodzimierz Olszewski. Z inicjatywy środowiska krakowskiego organizowano w sądach fora prawnicze i dyskusje nad potrzebą stworzenia zespołów do nowelizacji prawa. Z inicjatywy K. Barczyka, pełnomocnika KKK „S” PWS i KZ „S” przy krakowskich sądach, 17 I 1981 zwołano I Ogólnopolskie Forum Pracowników Wymiaru Sprawiedliwości z udziałem kilkuset prawników, sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych, naukowców, szczególnie z Wydz. Prawa UJ.
W oparciu gł. o krakowskie środowisko prawnicze stworzono Centrum Obywatelskich Inicjatyw Ustawodawczych „S” z jego inicjatorem K. Barczykiem na czele. Współpracę z COIU podjęły Komisja Koordynacyjna Pracowników Wymiaru Sprawiedliwości, Prokuratury, Radców Prawnych, Komitet Robotniczy Hutników HiL, KZ „S” UJ i Sądów Krakowskich.
Podjęto kluczowe problemy praworządności, gwarancji niezawisłości sędziów i uniezależnienia się od nacisków politycznych, ograniczenia represyjności i zwiększenia gwarancji prawnych. Powołano zespół do nowelizacji prawa karnego, o charakterze Komisji Kodyfikacyjnej, na czele której stanął prof. Władysław Wolter, a tworzyli ją: Władysław Mącior, Andrzej Zoll, Krzysztof Bachmiński, Elżbieta Sadzik, Kazimierz Ostrowski, Adam Strzembosz, Jan Markiewicz. Inicjatywa ta została wsparta przez KKK „S” PWS podczas spotkania w Warszawie 7–8 II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”, II, tzw. II Krajówka, powstała w III 1982 w Trójmieście z inicjatywy: Tadeusza Harasimowicza (od XII 1981 na emeryturze, wcześniej gł. księgowy w Gdańskich Zakładach Rybnych, doradca tamtejszej KZ „S”), Józefa Koska (dźwigowy w Zarządzie Portu Gdynia), Pawła Slezyngiera (mistrz na Wydz. K-2 Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, przewodniczący „S” na największym wydziale stoczni), Jana Gawina (w III 1982 w SKP, od X 1982 pracownik Okręgowego Przedsiębiorstwa Wodno-Kanalizacyjnego w Gdyni), Pawła Zińczuka (ze Stoczni Gdańskiej im. Lenina, od IX 1980 łącznik Wydz. P-1 z Komitetem Założycielskim „S” w SG, nast. członek KZ), Janusza Satory (w 1980 w WZZ, w VIII 1980 członek KS w Elmorze; nast. wiceprzewodniczący KZ; 15 XII 1981 organizator 1-dniowego strajku w zakładzie, nast. w ukryciu), Ryszarda Jankowskiego (ze Stoczni Nauta w Gdyni), Jana Kisielewskiego, we współpracy z Tadeuszem Kulczyńskim (z Gdańskiej Stoczni Remontowej) i przedstawicielami Stoczni Północnej im. Bohaterów Westerplatte: Andrzejem Adamczykiem, Romanem Wyżlicem, Janem Wójcikiem. W komórce poligraficznej II Krajówki byli: Andrzej Andrzejewski, Justyn Baranowski, Witold Szaniawski; Tadeusz Szozda (łącznik z II KK). Członkowie II Krajówki m.in. kolportowali pisma podziemne („Tygodnik Mazowsze”, „Solidarność Narodu”). 28 VIII 1982 wystosowano „Apel do społeczeństwa” nawołujący do udziału w manifestacjach. Nazwa organizacji (miała posłużyć do sygnowania dokumentów) była kwestią sporną: II KK NSZZ „S” zaproponował T. Harasimowicz, by nadać większą rangę programowi, nad którym pracowali przedstawiciele największych zakładów Trójmiasta. Dokument: „Program budowy ugody narodowej” został ostatecznie zredagowany w VII 1982 przez P. Slezyngiera we współpracy z T. Harasimowiczem i P. Zińczukiem (podczas spotkania w jego mieszkaniu); był to przeredagowany tekst tez Prymasowskiej Rady Społecznej (opublikowanych 5 IV 1982). Wydany 4 VIII 1982 program podpisano: „Delegaci i Pracownicy. II KK NSZZ «S» (działająca na czas zawieszenia Związku)”. Zastrzeżenie to dołączono, by podkreślić, że II Krajówka nie dąży do przejęcia władzy w „S”. Żądano m.in.: odwołania stanu wojennego, likwidacji ograniczeń praw i swobód obywatelskich, uwolnienia internowanych, uniewinnienia aresztowanych, przywrócenia do pracy zwolnionych za działalność związkową, zaniechania represji wobec pracowników nauki. Spotkania II Krajówki odbywały się: w mieszkaniach T. Harasimowicza w Sopocie, P. Zińczuka w Gdańsku, w mieszkaniu przy ul. Leczkowa, na przystankach SKM Gdańsk Politechnika i Gdynia-Redłowo, w parkach. W V 1982 na Łysej Górze w Sopocie członkowie II Krajówki spotkali się z poszukiwanym listem gończym Bogdanem Lisem, który interesował się nastrojami w zakładach pracy; postanowiono utrzymywać kontakt, II Krajówka zobowiązała się przekazać mu przez łącznika opracowany program organizacji. II Krajówka została rozbita na przełomie XII 1982/I 1983; 9 XII 1982 zatrzymano, nast. aresztowano P. Slezyngiera, 19 I 1983 – J. Koska, 24 I 1983 – T. Harasimowicza, 27 I 1983 – J. Gawina, 7 II 1983 – P. Zińczuka, 30 V 1983 – R. Jankowskiego, na pocz. VII 1983 – J. Satora. J. Kisielewski od I 1983 ukrywał się, późn. został zatrzymany. 27 VII 1983 ppłk Stefan Rutkowski, Naczelnik Wydz. Śledczego WUSW w Gdańsku, wniósł wniosek o umorzenie śledztwa na mocy amnestii. 16 XI 1983 Sąd Rejonowy w Gdańsku umorzył śledztwo. 1981 i w Poznaniu 4–5 IV 1981. K. Barczyk został pełnomocnikiem KKK ds. nowelizacji ustaw. Opinie nt. projektów zbierano za pomocą ankiet. Inicjatywę tę wspierała prasa: „Tygodnik Powszechny”, „Gazeta Krakowska”, „Tygodnik Solidarność”. Dyskusja społeczna nad projektami wymuszała też reakcję oficjalnych organów sprawiedliwości PRL.
Powołano zespoły (nazywane Komisjami Kodyfikacyjnymi) do prac nad nowelizacją prawa o ustroju sądów powszechnych, prawa cywilnego (pod kierunkiem prof. Stefana Grzybowskiego), prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (prof. Tadeusz Zieliński), prawa gospodarczego (prof. Stanisław Włodyka), ustawy o stanowieniu prawa (prof. Jan Ziembiński, doc. dr Tadeusz Studnicki) oraz prawa administracyjnego (prof. Władysław Dawidowicz).
COIU rozwijało się poprzez powstawanie kolejnych wyspecjalizowanych zespołów, obejmujących większość obszarów prawa w PRL. COIU zorganizowało m.in. II Forum Prawników 13–14 VI 1981 na UJ z udziałem MKZ „S” Małopolska, KRH, KZ „S” UJ, Naczelnej Rady Adwokackiej KKK „S” PWS. Zaprezentowano do dyskusji wstępne projekty COIU, m.in. nowelizacji Kodeksu karnego, Kodeksu postępowania karnego, prawa o ustroju sądów powszechnych, ustawy o sądzie najwyższym i ustawy o prokuraturze. Powołano 42-osobową Społeczną Radę Legislacyjną – COIU „S” jako zaplecze, stale analizujące stan prawodawstwa w PRL. Zaproszono do niej najlepszych znawców prawa. Jej przew. został prof. S. Grzybowski, sekretarzem K. Barczyk, wiceprzew. Zofia Wasilkowska, W. Wolter, Wacław Szubert, Andrzej Kopff, Andrzej Rozmarynowicz. Znalazło się w niej 32 wybitnych prawników, teoretyków i praktyków oraz 10 działaczy społecznych związanych z „S”.
SRL zebrała się 28–29 X 1981 na UJ, podczas III Ogólnopolskiego Forum Prawników, gdzie powołano kolejne zespoły: ds. konstytucji i ordynacji wyborczych, ds. prawa wyznaniowego, ds. prawa dewizowego. Nie zdążyły one jednak podjąć działalności. Kolejne posiedzenia Forum zaplanowano na 9 I 1982.
Działalność COIU spotkała się z naciskami władz, a po 13 XII 1981 z represjami. Już w 1981 od prokuratorów żądano m.in. wystąpienia z „S” pod groźbą utraty pracy, na co „S” HiL odpowiedziała groźbą strajku. Po 13 XII 1981 wiele osób zaangażowanych w tę działalność usunięto ze zawodu, m.in. K. Barczyka i Aleksandra Herzoga. Po 13 XII 1981 nieoficjalnie uczestnicy COIU kontynuowali swą działalność w roli zaplecza prawnego „S”. Jawnie mogli się spotkać dopiero 4 III 1989 na UJ. Na czele SRL wznawiającej swą działalność stanął wówczas prof. S. Grzybowski, wiceprzew. zostali A. Rozmarynowicz i prof. A. Strzembosz, sekretarzem – K. Barczyk. Przygotowywano dla „S” szereg projektów, m.in. nowelizacji Kodeksu karnego, Kodeksu postępowania karnego, Kodeksu wykroczeń, Kodeku karnego wykonawczego, nowelizacji ustawy o Sądzie Najwyższym, projektu ustawy o ustroju sądów powszechnych i o prokuraturze, założenia ustawy o przedsiębiorczości i samorządach, nowelizacji Kodeksu pracy, projekt ustawy o prawie prasowym. Kontynuowano prace na rzecz „S” do 1993, m.in. przygotowując z inicjatywy K. Barczyka w 1994 Obywatelski Projekt Konstytucji, pod którym zebrano 2 mln podpisów i który miał wpływ na rozwiązania uchwalonej konstytucji. W 1981 COIU opracowało ok. 20 obszernych projektów społecznych, będących alternatywą do istniejącego porządku prawnego PRL. Współpracowało z nim ok. 200 znawców prawa, którzy po 1989 tworzyli elitę przekształcającą system ABC, system ABC, system w „S” Regionu Małopolska, trójpoziomowy, hierarchiczny system kolportażowo-informacyjny, dający możliwość szybkiego obiegu informacji pomiędzy poszczególnymi ogniwami Związku (od centrali do każdej KZ); opracowany przez zespół pracowników Krakowskiego Biura Projektów Budownictwa Komunalnego pod kierunkiem Bolesława Śliwińskiego. prawny, a opracowane projekty stały się podstawą lub wpłynęły na rozwiązania prawne III RP.